Jak mówi art. 7 ust.1 ustawy o podatku od spadów i darowizn (Dz. U. 2009, nr 93, poz. 768 ze zmianami) podstawa opodatkowania to tak zwana „czysta wartość”. Należy ją rozumieć jako wartość otrzymanych praw majątkowych i rzeczy, od której odliczono długi i ciężary. Jest ona ustalana na dzień nabycia, czyli śmierci spadkodawcy zgodnie z rynkowymi cenami na czas powstania obowiązku podatkowego.

Według sądu (sygn.. akt. I SA/Sz 569/13) zarówno dług, jak i wierzytelność wynikające z zachowku istnieją już od momentu, kiedy otwiera się spadek (w chwili śmierci spadkodawcy). Długiem spadkowym jest już sam obowiązek zapłacenia zachowku. Bez znaczenia jest, czy został on zapłacony, czy jeszcze nie. Obie te okoliczności pozwalają bowiem obniżyć podstawę opodatkowania, co automatycznie zmniejsza też należny do uiszczenia podatek od spadku.

Podstawa opodatkowania w przypadku kwot otrzymanych w formie darowizn i spadków jest wartością nabytych przedmiotów i praw majątkowych pomniejszoną o długi i ciężary. Ustala się ją w dniu nabycia z uwzględnieniem cen rynkowych – porównuje się ceny rzeczy o podobnych parametrach i stopniu zużycia. Spadkobierca indywidualnie określa wartość. Musi ona jednak być adekwatna to sytuacji na rynku. Jeśli rozminie się z rzeczywistością (określi ja na zbyt niską), urząd skarbowy zażąda podwyższenia, lub zleci wycenę na nowo , ale już z pomocą biegłego. W takim przypadku, gdy ustalona przez niego kwota będzie różniła się o więcej niż 33% od tej, którą podał spadkobierca, opłata za wystawienie opinii biegłego będzie musiała być uiszczona z kieszeni podatnika.